Lesbisch ouderschap: erkennen of adopteren?

29 november 2016

Sinds 1 april 2014 is het voor de meemoeder mogelijk om via erkenning van het kind de juridische moeder van het kind te worden. Voorheen was hier adoptie voor nodig.

Sinds de invoering van de Wet Lesbisch ouderschap op 1 april 2014 zijn er de volgende manieren om moeder te worden:

• door een kind te baren;
• als je getrouwd bent of een geregistreerd partnerschap hebt met je vrouwelijke partner, word je automatisch moeder als het kind tijdens het huwelijk of geregistreerd partnerschap wordt geboren. Hiervoor is van belang dat de donor een zogenaamde onbekende donor is afkomstig van een erkende Nederlandse fertiliteitkliniek, zodat de Stichting Donorregistratie de juiste verklaring kan afgeven. Bij bekende donoren word je dus niet automatisch moeder!
• door een kind voor of na de geboorte te erkennen;
• door een kind te adopteren (meestal het kind dat je partner heeft gebaard).

Moederschap door erkenning

Indien het moederschap niet van rechtswege is ontstaan, dan kan de meemoeder (sinds 1 april 2014) juridisch ouder worden door middel van erkenning. Dit geldt dus ook voor kinderen die geboren zijn vóór 1 april 2014.

De erkenning kan vóór of na de geboorte plaatsvinden bij de Burgerlijke Stand. Omdat erkenning na de geboorte geen terugwerkende kracht heeft is het aan te bevelen om de ongeboren vrucht te erkennen, zodat het kind bij de geboorte direct twee moeders heeft. Voor de erkenning is toestemming nodig van de moeder die het kind heeft gebaard.

Hoewel de erkenning een veel eenvoudigere en goedkopere manier is om juridisch moeder van het kind te worden dan de adoptieprocedure, zijn er toch enkele nadelen aan de erkenning verbonden.

1. Het is onduidelijk of moederschap door erkenning in het buitenland wordt geaccepteerd

Het risico bestaat dat in landen waarin het juridisch ouderschap van de meemoeder niet wettelijk is geregeld, het ouderschap door erkenning niet zonder meer wordt erkend.

2. Het kind kan erkenning ongedaan maken

Het kind kan een erkenning later eenvoudig ongedaan maken, door een verzoek bij de rechtbank in te dienen tot vernietiging van de erkenning. De grond hiervoor is dat de meemoeder niet de biologische moeder is.

3. Een donor met family life kan, ook al heeft de meemoeder het kind erkend, alsnog om vervangende toestemming vragen

Indien de meemoeder het kind – met toestemming van de moeder – heeft erkend en de donor met family life daarna ook juridisch ouder wil worden, dan heeft hij de mogelijkheid om alsnog vervangende toestemming voor erkenning aan de rechter te vragen. De rechter zal dan een belangenafweging maken. Mocht het verzoek van de donor succesvol zijn, dan wordt de eerste erkenning (door de meemoeder) vernietigd ten behoeve van de tweede erkenning (door de donor). In een dergelijke procedure is het belangrijk om te kunnen aantonen wat de intenties zijn geweest van de moeders en de donor. Hiervoor kan een donorcontract van wezenlijk belang zijn.

4. Voor vervangende toestemming door de rechter gelden voor de donor minder strenge eisen dan voor de meemoeder

In het geval de moeder die het kind heeft gebaard geen toestemming wil verlenen voor de erkenning door de meemoeder, dan kan de meemoeder de rechter om vervangende toestemming vragen. De meemoeder is echter niet de enige die zo’n verzoek kan doen; ook de donor die in een nauwe persoonlijke betrekking met het kind staat, kan dit verzoek indienen. Van een “donor” is sprake, indien het kind door kunstmatige bevruchting is verwerkt.

Het verzoek om vervangende toestemming door de donor wordt gehonoreerd,

“tenzij dit de belangen van de moeder bij een ongestoorde verhouding met het kind schaadt of een evenwichtige sociaalpsychologische en emotionele ontwikkeling van het kind in het gedrang komt.”

Het verzoek om vervangende toestemming door de meemoeder kan door de rechter worden verleend “indien dit in het belang is van het kind”.

Het verzoek van de donor wordt dus toegewezen, tenzij… en voor de meemoeder geldt dat het verzoek wordt toegewezen, indien… Voor de meemoeder geldt dus een strengere maatstaf.

Moederschap door adoptie

De meemoeder kan ook nog steeds de juridische moeder worden door adoptie. Tot 1 april 2014 was dit de enige mogelijkheid. Voor een dergelijke procedure moet een advocaat een verzoek bij de rechtbank indienen. Indien aan alle eisen voor adoptie is voldaan zal de rechtbank de zaak in beginsel op de stukken afdoen indien er sprake is van een onbekende donor. Indien de moeders gebruik gemaakt hebben van een bekende donor dan kan de rechtbank beslissen dat er een mondelinge behandeling moet plaatsvinden om vast te kunnen stellen dat het kind niets meer van de vader te verwachten heeft. In nagenoeg alle gevallen zal de rechtbank de adoptie uitspreken.

Erkenning of adoptie?

Zoals uit het voorgaande blijkt is erkenning van het kind door de meemoeder eenvoudiger en goedkoper dan adoptie van het kind door de meemoeder. De vraag is echter of hiermee de partneradoptieprocedure kan worden afgeschaft. Ik ben van mening dat adoptie de nadelen die kleven aan de erkenning veelal kan ondervangen.

Adoptie heeft een aantal voordelen, zoals:

• Een betere acceptatie in het buitenland; dat is ook van belang als je volwassen kind later in het buitenland gaat wonen of studeren.
• De donor spreekt zich in de adoptieprocedure meteen uit en kan dus niet, zoals bij de erkenning, later nog bezwaar maken tegen de erkenning en daarmee tegen jouw ouderschap.
• Het kind kan een erkenning later eenvoudig ongedaan maken, je bent dan moeder-af. Bij de adoptie kan dat alleen op speciale zware gronden.

Ook het moederschap dat van rechtswege ontstaat zou tot problemen kunnen leiden in het buitenland. Als je getrouwd bent of een geregistreerd partnerschap hebt, zou je ervoor kunnen kiezen om geen verklaring van de Stichting Donorregistratie op te vragen. Om moeder te worden, zou je dan alsnog kunnen adopteren (adoptie is niet mogelijk als er al twee ouders zijn).

Conclusie

In verband met de risico’s die kleven aan erkenning adviseer ik meemoeders tot adoptie over te gaan. Weliswaar zijn daar kosten aan verbonden maar het geeft meer rechtszekerheid.

Indien je verdere vragen hebt, kun je vanzelfsprekend contact met mij opnemen.

Annelieke Bouma
abouma@vbbradvocaten.nl
020 3640310